Wszystko co musisz wiedzieć o mieście

legnica

POLSKA

ATRAKCJe

Legnica to jedno z najciekawszych miast Dolnego Śląska. Na dobrze zachowanym rynku można zobaczyć zdobione kamieniczki i budynki. W jednym z monumentalnych kościołów znajduje się mauzoleum, gdzie pochowano ostatniego Piasta, a zamek Legnicki jest drugim najstarszym w Polsce.

CIekawostki

Miasto jest jednym z centrów światowego wydobycia miedzi. Z czasów średniowiecznych przetrwały legendy, takie jak o zagłodzonym duchu w wieży świętego Piotra. Współcześnie natomiast, Legnica jest miejscem cudu eucharystycznego.

Historia

To jedno z najstarszych miast Polski, a także najważniejszych na Dolnym Śląsku. Miała tu miejsce słynna bitwa pod Legnicą, a w księstwie legnickim panował ostatni Piast. Miasto przez dłuższy czas było centrum kultury i oświaty, a także, jak w przypadku Akademii Rycerskiej, tolerancji.

SPIS TREŚCI

Atrakcje

Ciekawostki

Historia

ATRAKCJE

Zamek Piastowski

Wstęp: 10 złotych

Zamek Piastowski w Legnicy to jeden z najstarszych murowanych zamków w Polsce. Mówi się nawet, że to drugi najstarszy tego typu obiekt w całym kraju. Choć jego wnętrza nie są w pełni dostępne do zwiedzania — obecnie mieszczą się tu m.in. kawiarnia, internat i szkoła językowa — wciąż można podziwiać zamek z zewnątrz, a także odwiedzić wybrane części kompleksu zamkowego.

Kaplicę zamkową, podobnie jak i dwie znajdujące się tam wieże — świętego Piotra i świętej Jadwigi, można odwiedzić jedynie z przewodnikiem. Wejścia odbywają się 4 razy w ciągu dnia (9:30, 11:30, 13:30, 15:30), a jedno trwa około półtorej godziny. Co ważne, w środę wejście jest darmowe.

Pierwszym obiektem jest kaplica zamkowa — jeden z najstarszych takich obiektów w mieście, pochodzący z pierwszej połowy XIII wieku. Choć z oryginalnej zabudowy zachowało się niewiele, przygotowano rekonstrukcję przestrzeni, która pozwala odwiedzającym wyobrazić sobie, jak wyglądała w czasach świetności.

Na wieżę świętego Piotra wchodzi się tylko do wyznaczonego poziomu — główną atrakcją nie są bowiem widoki, a Zielona Komnata. To dawne pomieszczenie pokryte dziś już nieco wyblakłymi malowidłami, przedstawiającymi legendarne i historyczne postacie, m.in. Aleksandra Macedońskiego, Juliusza Cezara, czy króla Artura. Wokół nich, kwitnie zielona roślinność, mająca imitować rajski ogród.

Inaczej wygląda zwiedzanie wieży świętej Jadwigi. Jej dolne partie pochodzą jeszcze z czasów średniowiecza. Aby zachować oryginalną strukturę, schody zostały przykryte szklanymi platformami, umożliwiającymi bezpieczne poruszanie się i jednocześnie wgląd w dawną zabudowę. W wyższych kondygnacjach zobaczyć można pomieszczenia służące kiedyś obrońcom zamku, a z samego szczytu rozciąga się widok na całą Legnicę.

Kościół świętego Jana Chrzciciela

Wstęp: Bezpłatny (Mauzoleum: 5 złotych)

Początki znajdującego kościoła sięgają jeszcze średniowiecza. Najpierw drewniany, w 1294 roku został przebudowany na kształt aktualnej świątyni ceglanej. W XVI wieku zmienił się status kościoła — w wyniku reformacji stał się świątynia kalwińską. W tym okresie przejął też rolę grobowca — składano tu książąt legnickich, a także przenoszono dawne groby arystokracji z innych legnickich świątyń.

Najważniejszym elementem kościoła jest mauzoleum, wzniesione w XVII wieku. Zostało ono zbudowane dla ostatnich przedstawicieli dynastii Piastów, którzy spoczywają właśnie tutaj. Mauzoleum ma ogromne znaczenie historyczne — to ostatnie miejsce pochówku Piastów w dziejach.

Zwiedzanie możliwe jest wyłącznie z przewodnikiem, a zbiórka odbywa się w pobliskim Muzeum Miedzi, gdzie również należy zakupić bilet. Oprowadzanie trwa około 30 minut.

Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Wstęp: Bezpłatny

Pierwszy murowany kościół na tym miejscu powstał już w 1225 roku, jednak obecna budowla pochodzi z XIV wieku. Jej architektura i wyposażenie łączą elementy gotyku, baroku oraz neogotyku — co czyni ją jednym z najciekawszych zabytków sakralnych w regionie.

Portal zachodni świątyni zdobi figura Marii z Dzieciątkiem, natomiast portal północny przedstawia pokłon Trzech Króli — motyw rzadko spotykany w sztuce gotyckiej. Wnętrze kryje natomiast cenne zabytki — rzeźbę świętych Piotra i Pawła z XIII wieku, a także XII-wieczną brązową chrzcielnicę.

W wyniku reformacji, w XVI wieku, katedra przeszła w ręce Luteran. W kolejnych stuleciach wnętrze przekształcono — dodano elementy barokowe, a w XIX wieku dokonano kompleksowej przebudowy w stylu neogotyckim.

Kościół Ewangelicko-Augsburski Marii Panny

Wstęp: Bezpłatny (wyjście na wieżę: 10 zł normalny, 4 zł ulgowy)

To jeden z najstarszych kościołów na Śląsku — jego historia sięga XII wieku, kiedy powstała tu pierwsza drewniana świątynia. Już w 1192 roku została ona zastąpiona trwalszą, kamienną budowlą. Z kościołem związane są ważne postacie historyczne — modliła się tu święta Jadwiga Śląska, a przed bitwą pod Legnicą w 1241 roku także książę Henryk II Pobożny.

Świątynia ucierpiała poważnie podczas pożaru w XIV wieku, co doprowadziło do jej gruntownej przebudowy. Duże zniszczenia przyniosły także wojny napoleońskie — wówczas wojska francuskie urządziły tu szpital polowy, co doprowadziło do dewastacji wnętrza.

W XVI wieku, podobnie jak wiele świątyń na Śląsku, kościół przeszedł w ręce ewangelików. Co istotne, pozostał kościołem ewangelickim aż do dziś — i jako jedyny w Legnicy zachował swoje wyznanie po 1945 roku. Inne legnickie kościoły ewangelickie zostały wtedy ponownie przemianowane na katolickie.

Warto wspomnieć, że istnieje możliwość wyjścia na wieżę kościelną, aby zobaczyć panoramę miasta z góry. 

Muzeum Miedzi

Wstęp: 20 zł normalny, 10 zł ulgowy​

Muzeum Miedzi w Legnicy to główny ośrodek muzealny miasta, poświęcony — jak sama nazwa wskazuje — miedzi. Zwiedzający mogą tu poznać historię tego surowca, jego właściwości, miejsca wydobycia oraz znaczenie dla regionu. Na stałej ekspozycji prezentowane są również liczne przedmioty wykonane z miedzi, z których niektóre mają nawet kilkaset lat. Muzeum regularnie organizuje także wystawy czasowe, poszerzając tematykę o wystawy dzieł sztuki, czy historii lokalnej.

Warto wspomnieć o filii Muzeum Miedzi — Akademii Rycerskiej, która jest nie tylko zabytkiem, ale również ważnym punktem na mapie kulturalnej Legnicy. Budynek powstał w czasach Habsburgów jako prestiżowa szkoła szlachecka. Co ciekawe, naukę mogli w niej pobierać zarówno uczniowie wyznania katolickiego, jak i protestanckiego, co było rzadkością w tamtych czasach.

Dziś Akademia Rycerska jest w pełni odrestaurowana i pełni wiele funkcji. Mieści się tu m.in. szkoła muzyczna, urząd miasta i centrum kultury, ale także przestrzeń muzealna, która prezentuje historię tego wyjątkowego budynku.

Rynek

Wstęp: Bezpłatny

Rynek w Legnicy, mimo częściowych zniszczeń spowodowanych działaniami wojennymi, wciąż zachwyca wieloma niezwykłymi obiektami. Oprócz wspomnianych wcześniej miejsc, warto zwrócić uwagę na najstarsze fontanny w mieście. Pierwsza z nich, działająca od 1731 roku, przedstawia postać Neptuna. Druga, również przebudowana w tym samym roku, ozdobiona jest rzeźbą Panny Wodnej.

Inną atrakcją jest Liebesbrunnen — dawna studnia otoczona nowoczesną zabudową. W jej sąsiedztwie znajdują się charakterystyczne Kamieniczki Śledziówki — zespół ośmiu  kamienic z XVI wieku, dekorowanych w stylach renesansowym, barokowym i klasycystycznym. Na uwagę zasługuje również zabytkowa Kamieniczka Pod Przepiórczym Koszem, również pochodząca z tego okresu.

Warto też wspomnieć o Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej, wzniesionym w 1840 roku. Jeszcze starszym zabytkiem jest budynek Starego Ratusza, datowany na 1741 rok.

Dawne fortyfikacje

Wstęp: Bezpłatny​

Mówiąc o dawnej zabudowie obronnej Legnicy, poza zamkiem warto wspomnieć o dwóch ważnych obiektach. Pierwszym z nich jest Baszta Głogowska, wzniesiona w XV wieku. Usytuowana wewnątrz murów miejskich, strzegła wjazdu do miasta w rejonie ówczesnej Bramy Głogowskiej. Drugą, niestety gorzej zachowaną budowlą obronną, jest Baszta Chojnowska, również datowana na XV wiek. Znajduje się po przeciwnej stronie miasta i stanowi kolejny relikt dawnych systemów obronnych Legnicy.

Zielona Komnata

Zamek w Legnicy

Baszta Głogowska

Kamieniczki Śledziówki

Kamieniczka Pod Przepiórczym Koszem

Widok na Legnicę z wieży świętej Jadwigi

Kaplica zamkowa

Kościół Ewangelicko-Augsburski Marii Panny​

Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Kościół świętego Jana Chrzciciela

CIEKAWOSTKI

Historia ostatniego Piasta

XVI i XVII wiek przyniosły zmierzch dynastii Piastów Śląskich — jednej z najstarszych linii dynastycznych w Europie. W miarę jak kolejne gałęzie rodu wymierały, miasta takie jak Opole, Racibórz czy Cieszyn przechodziły pod panowanie obcych rodów. Jednak dla księstw legnickiego i brzeskiego tliła się jeszcze nadzieja. Chrystian Legnicki, jeden z ostatnich Piastów, doczekał się syna — Jerzego Wilhelma, na którym spoczywały oczekiwania kontynuacji dynastii.

Zważywszy na historyczną wagę wydarzenia, planowano nadać chłopcu imię Piast — na cześć legendarnego protoplasty dynastii, Piasta Kołodzieja. Ostatecznie jednak otrzymał imię Jerzy Wilhelm. Zyskał przydomek legnicki, jako ostatni władca z tej linii.

Od najmłodszych lat książę wychowywany był z ogromną starannością. Już jako nastolatek biegle posługiwał się niemieckim, francuskim, łaciną, włoskim, hiszpańskim oraz polskim — którego naukę szczególnie podkreślał jego ojciec. Poza językami studiował matematykę, astronomię, fizykę, filozofię, teologię i retorykę. Uczył się również jazdy konnej, fechtunku oraz tańca — zgodnie z kanonem edukacji renesansowego władcy.

Po śmierci ojca w 1672 roku, Jerzy Wilhelm miał zaledwie 12 lat. Księstwo przeszło pod kuratelę jego matki, a młody książę kontynuował naukę za granicą. Do kraju powrócił w 1675 roku po spotkaniu z cesarzem Leopoldem I Habsburgiem, któremu złożył hołd lenny. Na wiedeńskim dworze wywarł duże wrażenie — nie tylko arystokratyczną ogładą, lecz również erudycją i biegłością językową.

Niestety, jego panowanie nie trwało długo. Zaledwie kilka miesięcy po powrocie, podczas polowania zachorował. Początkowo przewieziony do chłopskiej chaty, gdzie jego stan się pogorszył — zaraził się ospą. Następnie został przeniesiony do Brzegu, gdzie zmarł rankiem 21 listopada 1675 roku — mając zaledwie 15 lat. 

Jego śmierć przypieczętowała koniec prawie 700-letnich rządów dynastii Piastów. Brak polskich książąt na śląsku tylko przyspieszył proces germanizacji i tak w dużej mierze niemieckich miast na Śląsku. Dodatkowo, zarówno Legnica jak i Brzeg trafiły bezpośrednio we władzę Habsburgów, co zakończyło samorządność księstwa brzesko-legnickiego. 

Cud w XXI wieku

Choć kościół świętego Jacka nie wyróżnia się na tle innych zabytków regionu, wiąże się z nim niezwykła historia. Świątynia została wzniesiona w XX wieku w stylu neogotyckim i pierwotnie zadedykowana cesarzowi Fryderykowi III. Podczas II wojny światowej budynek został uszkodzony – zniszczeniu uległa część jego zdobień, a Armia Czerwona wykorzystywała go jako stajnię. Po wojnie, już pod polskim zarządem, kościół zaczął pełnić funkcję świątyni katolickiej.

Znaczenia religijnego obiekt nabrał szczególnie w 2013 roku, kiedy to — według relacji — podczas udzielania komunii świętej jedna z hostii upadła na podłogę. Po jej podniesieniu umieszczono ją w naczyniu z wodą, zgodnie z praktyką liturgiczną. Po pewnym czasie woda miała zabarwić się na czerwono. Próbka została przekazana do analizy w Zakładzie Medycyny Sądowej, który w opinii stwierdził, że zawiera fragmenty tkanki przypominającej mięsień sercowy, ze zmianami charakterystycznymi dla agonalnych stanów. Eksperci określili materiał jako mający ludzkie pochodzenie.

Zdarzenie to zostało przez ówczesnego biskupa legnickiego, Zbigniewa Kiernikowskiego, uznane za noszące znamiona cudu eucharystycznego.

Jak bitwa pod Legnicą rozbiła Polskę

XIII wiek w historii Polski odznaczył się I najazdem mongolskim. Wojska mongolskie nacierające ze wschodu plądrowały kraj, docierając nawet na Śląsk, gdzie zdobyły i spaliły słabiej chronione miasta.

Naprzeciw najeźdźcom stanął książę Henryk II Pobożny — władca Śląska, Krakowa i Wielkopolski, wspierany przez rycerstwo z Moraw i Niemiec. Początkowo planowano, że połączone siły polsko-czeskie wspólnie stawią czoła wrogowi, jednak szybkie tempo marszu Mongołów uniemożliwiło zgrupowanie wojsk. Henryk został zmuszony do podjęcia walki w osamotnieniu — dnia 9 kwietnia 1241 roku. 

Bitwa zakończyła się klęską wojsk chrześcijańskich. Trudną już sytuację utrudniła ucieczka sprzymierzeńca Henryka — księcia opolsko-raciborskiego. Po rozbiciu sił rycerskich, książę został pojmany przez Mongołów. Według przekazów odmówił oddania czci zmarłemu wodzowi mongolskiemu, za co został ścięty. Jego głowę Mongołowie pokazali obrońcom Legnicy jako dowód zwycięstwa.

Śmierć Henryka II Pobożnego miała ogromne konsekwencje polityczne. Książę, który władał trzema kluczowymi dzielnicami — Śląskiem, Wielkopolską i Krakowem — mógł doprowadzić do zjednoczenia rozbitej Polski. Po jego śmierci proces jednoczenia kraju został zahamowany, a rozbicie dzielnicowe trwało aż do czasów Władysława Łokietka w XIV wieku.

Tajemnice legnickiej studni

Charakterystycznym elementem legnickiego rynku jest Liebesbrunnen — XVII-wieczna studnia. Została znaleziona dopiero w 2009 roku, w trakcie prac rewitalizacyjnych, a jej odkrycie wywołało niemałą sensację, ponieważ nie była wcześniej wspominana w żadnych źródłach.

Sama studnia nazywana jest także studnią zakochanych. Wedle planów projektantów, pary wychodzące z urzędu stanu cywilnego mają zaglądać w głąb studni, aby umocnić swój związek. Natomiast przed studnią znajduje się wbudowany w chodnik legnicki floren. Ma to upamiętniać historię pewnego bogatego Węgra, który 300 lat temu miał rozrzucać na rynku pieniądze.

Miedziane bogactwo Dolnego Śląska

Na przełomie XIX i XX wieku zapotrzebowanie Europy na surowce naturalne gwałtownie wzrosło. Jednym z kluczowych surowców stała się miedź — jej światowa produkcja zwiększyła się w ciągu niespełna stu lat niemal czterdziestokrotnie. Jednocześnie, Polska po 1945 roku nie była krajem obfitującym w zasoby. Dlatego jednym z najważniejszych zadań polskich geologów było rozpoznanie i znalezienie złóż, a skupiono się właśnie na Dolnym Śląsku.

Przełom nastąpił w 1957 roku, gdy podczas serii odwiertów geologicznych odkryto warstwy miedzionośne. Ich skala okazała się ogromna — szacowano, że znajdują się tam dziesiątki milionów ton miedzi, co mogło zaspokoić krajowe potrzeby na wiele dekad.

Odkrycie to było jednym z najważniejszych sukcesów polskiej geologii XX wieku. Do dziś wydobyto już ponad 20 milionów ton miedzi, a szacuje się, że w ziemi nadal znajduje się co najmniej drugie tyle.

Tak powstało Zagłębie Miedziowe – największy w Polsce i jeden z największych na świecie obszarów przemysłowego wydobycia miedzi. Jego głównym ośrodkiem jest właśnie Legnica, która zyskała status centrum krajowego przemysłu miedziowego.

Zawodzenie z Wieży Głodowej

W dawnych czasach, w wieży świętego Piotra zamknięto nowego więźnia — był to paź o imieniu Sławek. Pilnować miał go rycerz, Otton von Hohen, który otrzymał zadanie dostarczania żywności skazanemu. Niestety, Otton nie traktował swego obowiązku poważnie — wolał bawić się i ucztować, a pieniądze przeznaczone na jedzenie dla pazia szybko roztrwonił.

Po pewnym czasie, okazało się, że paź jest niewinny i książę nakazał aby go wypuścić. Jednak w wyniku zaniedbań Ottona, więzień zmarł. Gdy władca się o tym dowiedział, wpadł w szał i skazał nieposłusznego rycerza na śmierć głodową. Zamknięto go w tej samej wieży, obok ciała zmarłego, by sam doświadczył losu, jaki zgotował niewinnemu.

Otton zawodził dniami i nocami błagając o przebaczenie — nadaremnie. Zmarł po dziesięciu dniach niewoli, a jego duch zaczął nawiedzać miasto. Podobno, aż po dziś dzień można usłyszeć zawodzenie ducha Ottona z podziemi wieży, którą od tamtych wydarzeń nazywa się również Wieżą Głodową.

Szkoła dwóch wiar

Pod koniec XVII wieku protestantyzm ciągle kwitnął na Śląsku, szczególnie w Legnicy, gdzie władzę sprawowali Piastowie. Jednym z najbardziej zaangażowanych w ten rozwój władców był książę Jerzy Rudolf, który założył w mieście bezpłatną szkołę średnią dla protestantów, ściśle powiązaną z Kościołem luterańskim. Przed śmiercią przekazał jej dodatkowe fundusze, a w testamencie zawarł modlitwę, by Bóg ukarał każdego, kto odważy się zamknąć tę szkołę.

Niestety, po śmierci ostatniego Piasta legnickiego w 1675 roku władzę przejęli katoliccy Habsburgowie, którzy niemal natychmiast zawiesili działalność szkoły. Dopiero w 1708 roku cesarz Józef I reaktywował placówkę, przekształcając ją w Akademię Rycerską — elitarną szkołę przeznaczoną wyłącznie dla młodzieży szlacheckiej.

Nowa instytucja wyróżniała się na tle epoki. Choć była katolicka, umożliwiała naukę zarówno uczniom wyznania katolickiego, jak i protestanckiego — co było wówczas rozwiązaniem niemal niespotykanym. Powstało 12 miejsc stypendialnych, finansowanych przez fundację protestancką. Zgodnie z ustaleniami, 7 stypendiów przysługiwało protestantom, a 5 katolikom. Pierwszeństwo mieli legniccy szlachcice, a następnie przedstawiciele całego Śląska. Wykładali tu nauczyciele z całej Europy, a wśród uczniów byli nie tylko Ślązacy, ale także obywatele monarchii Habsburgów i Polacy.

Sytuacja zmieniła się radykalnie po wojnach śląskich i przejęciu Śląska przez Królestwo Prus. Prusacy nakazali profesorom złożenie przysięgi wierności nowej władzy, co spowodowało wyjazd większości z nich. W kolejnych latach dominować zaczęli protestanci oraz uczniowie narodowości niemieckiej. Poziom nauczania obniżył się, liczba chętnych malała, a elitarna Akademia Rycerska została ostatecznie przekształcona w zwykłe gimnazjum. Zakończyło to historię jednej z najbardziej postępowych i tolerancyjnych szkół na Śląsku — a może i w Europie.

Miasto pod radziecką gwiazdą

Po II wojnie światowej Legnica odegrała szczególną rolę w politycznym krajobrazie Polski Ludowej — zwłaszcza z perspektywy naszego ówczesnego „sojusznika”, czyli Związku Radzieckiego. To właśnie tutaj ulokowano dowództwo Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej, pod przywództwem marszałka Konstantego Rokossowskiego.

Choć to żołnierze radzieccy odpowiadali za znaczne zniszczenia miejskiej zabudowy, zajęli oni dla własnych potrzeb aż 1200 budynków, co stanowiło około 30% całej przedwojennej infrastruktury miasta. Przejęli kluczowe obiekty: szkoły, szpitale, sądy i urzędy. Budynki, których nie wykorzystywali, były pilnie strzeżone, a dostęp do nich był surowo zabroniony polskim obywatelom.

Obecność kilkudziesięciu tysięcy radzieckich żołnierzy przekształciła Legnicę w miasto o ograniczonej suwerenności. Decyzje dotyczące zagospodarowania przestrzeni miejskiej, wysokości budynków, inwestycji, a nawet obsady niektórych stanowisk administracyjnych musiały być uzgadniane z radzieckim dowództwem.

Warto przypomnieć, że stacjonujące wojska nie miały chronić tylko państwa polskiego przed zachodem. Gdy w 1956 roku wybierano nowe Biuro Polityczne bez zaproszenia Rokossowskiego, ten na czele kolumny czołgów ruszył na Warszawę. To stąd też wyjechały wojska w 1968, aby spacyfikować Czechosłowację.

Dopiero w 1993 z Legnicy wyjechały ostatnie wojska rosyjskie. Dopiero wtedy do miasta wróciła duża część obiektów. Przywrócenie dawnej świetności wielu budowlom było zadaniem długim i kosztownym. Tysiące legniczan wprowadzało się do udostępnionych mieszkań, niegdyś zagarniętych przez sowietów.

Z uwagi na skalę sowieckiej obecności, Legnica zyskała w tamtym okresie nieoficjalne miano Małej Moskwy — miasta, które przez dziesięciolecia bardziej przypominało radziecką enklawę niż polski ośrodek miejski.

Studnia Miłości

Miejsce pochówku ostatniego Piasta

kościół świętego Jacka

Miedziane tarcze grobowe w Muzeum Miedzi

HISTORIA

Tajemnicze początki Legnicy

Pochodzenie nazwy miasta Legnica do dziś pozostaje zagadką. Najbardziej prawdopodobna teoria zakłada, że wywodzi się ona od staropolskiego słowa łę̨g, oznaczającego tereny okresowo podmokłe, wilgotne lub rozlewiska. Alternatywą może być nazwa leg, oznaczająca legowisko. Ciekawą opcją jest wersja spolszczonego słowa Lugh. Było to imię celtyckiego boga słońca.

O jeszcze innej możliwości opowiada dawna legenda. Gdy bracia Lech i Czech rozstali się z Rusem, dotarli na nadodrzańskie tereny Dolnego Śląska. Czech dostrzegł w oddali góry, w kierunku których zaplanował wyruszyć. Lech chciał odprowadzić brata, jednak ten stwierdził, że to zbyt niebezpieczne. Dotarli więc wspólnie tylko do Odry, gdzie się pożegnali. Lech stwierdził, że założy tu gród, który nazwie imieniem brata. Czech sprzeciwił się i nakazał mu nazwać go swoim imieniem. W taki sposób miała powstać średniowieczna Lechnica.

Ciekawym konceptem jest też dopasowanie rzymskiej nazwy Lugidunum do dzisiejszej Legnicy. Znalazła się ona na manuskrypcie Geografia, autorstwa Klaudiusza Ptolemeusza. Miał to być ważny ośrodek starożytnego plemienia Lugiów. Trzeba jednak pamiętać, że manuskrypt ten zawiera pewne niedokładności geograficzne, a więc pozostaje to jedynie teorią.

Piastowski bastion na handlowym skrzyżowaniu

Pierwsze znane ślady osadnictwa pochodzą z VIII wieku. Znajdował się tu wówczas gród plemienia Trzebowian. Region został włączony do Polski już przez Mieszka I, który następnie rozkazał zbudować tu gród piastowski. Wkrótce Legnica stała się ważnym punktem handlowym i strategicznym.

Szlaki handlowe wiodły zarówno z Rzeszy Niemieckiej do Rusi Kijowskiej, jak i z Wielkopolski na południe. Natomiast bliskość królestwa Czech i Miśni wymagała ufortyfikowania miasta. Już w XII wieku ranga miasta została podniesiona do kasztelanii. W tym okresie powstał też murowany zamek, jeden z pierwszych na terenach Polski.

Poza tym rozwojem, XII wiek w Polsce charakteryzował się przede wszystkim rozbiciem dzielnicowym. Był to okres w trakcie którego doszło do podziału państwa na mniejsze dzielnice, które z czasem zyskiwały coraz większą autonomię, a czasami — niepodległość. Dla Legnicy w tym okresie oznaczało to znalezienie się w księstwie Śląskim.

Początki księstwa w czasie chaosu

XIII wiek był czasem przybycia ze wschodu potężnej, niszczycielskiej siły — Mongołów. Po spustoszeniu i podporządkowaniu sobie Rusi, rozpoczął się pierwszy najazd mongolski na Polskę. Już w 1241 roku Mongołowie dotarli na Śląsk, gdzie złupili i spalili słabiej chronione miejscowości. Kulminacyjnym momentem tej kampanii było dotarcie pod Legnicę, gdzie wojska śląskie, wspierane przez rycerzy z Małopolski, Wielkopolski, Niemiec i Czech, stawiły opór najeźdźcom.

Bitwa pod Legnicą zakończyła się klęską wojsk chrześcijańskich — poległ w niej Henryk II Pobożny, książę Śląska, Krakowa i Wielkopolski. Skutki jego śmierci sięgały daleko poza sam najazd mongolski — doprowadziły do dalszej fragmentacji państwa polskiego, co znacząco przedłużyło rozbicie dzielnicowe.

Już w 1248 roku utworzono pierwsze księstwo legnickie. Niedługo później Legnica otrzymała prawa miejskie. Pod koniec XIII wieku księstwo to odziedziczył Bolesław III Rozrzutny, który władał również Brzegiem i Wrocławiem. Z powodu nieudolnej i rozrzutnej polityki został zmuszony do podzielenia się władzą z braćmi. Sam objął rządy w Brzegu, jego brat Henryk został księciem Wrocławia, a najmłodszy, Władysław — księciem Legnicy. Panowanie tego ostatniego nie trwało jednak długo. Po roku niepowodzeń uznano go za chorego psychicznie i odsunięto od władzy.

Miasto rzemiosła, złota i łaźni

Dla Śląska przełomowym rokiem był 1327, kiedy niemal wszyscy książęta śląscy złożyli hołd lenny Janowi Luksemburskiemu, królowi Czech. W ten sposób Śląsk, a wraz z nim Legnica, znalazł się w orbicie wpływów czeskich.

Nie zahamowało to jednak rozwoju miasta — przeciwnie, XIV wiek był okresem dynamicznego rozkwitu Legnicy. Wykupiono okoliczne wsie oraz fragment puszczy legnickiej, co pozwoliło na poszerzenie granic księstwa. Dzięki dogodnemu położeniu przez miasto przepływał intensywny handel, który dodatkowo stymulował rozwój.

Legnica została otoczona solidnymi murami miejskimi, a w centrum wzniesiono murowany ratusz. Powstały również monumentalne kościoły — świętego Piotra oraz Najświętszej Marii Panny. Rzemiosło przeżywało swój rozkwit: rozwijały się farbiarnie sukna i płótna, otwarto wodociągi oraz publiczne łaźnie. Kolejnym sukcesem gospodarczym było rozpoczęcie wydobycia złota w pobliskiej kopalni, a następnie otwarcie mennicy, która biła pierwsze legnickie złote monety.

Zjednoczenie pod znakiem Brzegu

Legnica funkcjonowała jako odrębne księstwo aż do 1419 roku, kiedy to władzę miał objąć Wacław II legnicki. Skoncentrowany jednak bardziej na swojej karierze duchownej, zrezygnował z tronu i przekazał władzę swojemu kuzynowi z Brzegu — Ludwikowi II. W ten sposób doszło do zjednoczenia dwóch księstw i utworzenia księstwa legnicko-brzeskiego.

Dzięki solidnym fortyfikacjom Legnica zdołała uchronić się przed zniszczeniami w czasie wojen husyckich, które spustoszyły wiele śląskich miast. W XV wieku zmieniono herb miasta na obecnie obowiązujący. Wcześniejsza wersja przedstawiała siedzącą postać św. Piotra z kluczem w ręce, ujętą między dwiema wieżami, nad łukiem blankowanego muru miejskiego.

Miasto utrzymywało istotne kontakty handlowe z Królestwem Polskim. Wielu legniczan studiowało także na Uniwersytecie Jagiellońskim, co sprzyjało wymianie kulturowej i intelektualnej z Krakowem.

Zwolennicy Lutra w cieniu Cesarza

Prawdziwy rozkwit miasto przeżyło w XVI wieku, po dojściu do władzy Fryderyka II, który zapoczątkował epokę nowożytną w mieście. Fryderyk, poza dbałością o porządek w księstwie, założył też Uniwersytet w Legnicy, który niestety nie przetrwał zbyt długo. Powstała też pierwsza drukarnia, której wyroby charakteryzowały się wysoką jakością, a także wykorzystywaniem miedziorytów — rycin na blachach miedzianych.

Władca był jednocześnie zwolennikiem nauk Marcina Lutra, w wyniku doszło do nawrócenia miasta na protestantyzm, a także sekularyzacji dóbr kościelnych. W tym okresie rozbudowano też struktury obronne w wyniku rosnącego zagrożenia tureckiego.

Pod koniec XVI wieku sytuacja w Europie uległa zaostrzeniu, a napięcia między katolikami a protestantami stawały się coraz bardziej widoczne. W tym okresie Legnica ponownie oddzieliła się od księstwa legnicko-brzeskiego, odzyskując niezależność. Nowym władcą został Henryk XI legnicki, który szybko popadł w konflikt z panującymi w Czechach Habsburgami, sprawującymi zwierzchnictwo nad Śląskiem.

Młody książę zaangażował się po stronie protestanckiej, prowadził rozmowy z królem Francji — wrogiem Habsburgów — a także wspierał hugenotów w ich walce we Francji. Jego działania doprowadziły jednak do poważnego zadłużenia księstwa. Henryk XI odmówił też złożenia hołdu lennego nowemu cesarzowi Austrii, co sprowokowało zbrojną interwencję. Książę został pojmany i osadzony. Po czterech latach udało mu się uciec — przemierzając lasy, dotarł do Polski, gdzie uzyskał schronienie i poparcie króla Zygmunta III Wazy. Wkrótce jednak Henryk XI zmarł w tajemniczych okolicznościach. Podejrzewa się, że mogło dojść do otrucia — prawdopodobnie z rozkazu Habsburgów.

Miasto bez księcia, księstwo bez przyszłości

W międzyczasie, po ucieczce Henryka XI do Polski, władzę w Legnicy objął jego brat. Po jego śmierci na mapę powróciło księstwo legnicko-brzeskie, choć zjednoczenie nie trwało długo. Już w 1602 roku ponownie doszło do podziału władzy między dwóch braci. Jednak sprawy dynastyczne szybko zeszły na dalszy plan — Europa stawała u progu wojny trzydziestoletniej, brutalnego starcia protestantów i katolików o panowanie nad kontynentem.

Legnica próbowała zachować neutralność w trwającym konflikcie — bezskutecznie. Miasto było zajęte przez Szwedów, a następnie zdobyte przez Habsburgów, którzy okupowali miasto przez kolejne lata, uniemożliwiając powrót do władzy księcia legnickiego. Na domiar złego, w 1633 wybuchła zaraza w wyniku której zmarło 75% populacji miasta. Była to druzgocąca katastrofa, która zakończyła dotychczasowy okres rozwoju Legnicy.

Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej Piastowie podejmowali starania, by przywrócić miastu dawną świetność. Jednak ogromne straty ludzkie, jak i ekonomiczne skutecznie hamowały możliwy rozwój.

W 1653 księstwo legnicko-brzeskie znów się połączyło — już po raz ostatni w historii. Władzę objął Jerzy IV Wilhelm, młody, wykształcony władca, który dawał nadzieję na odrodzenie regionu. Niestety, jego rządy przerwała nagła choroba. Książę zmarł w 1675 roku, nie pozostawiając potomków. Wraz z jego śmiercią wygasła śląska linia Piastów, a bezpośrednią władzę nad księstwem przejęła monarchia Habsburgów.

Zastój pod pruskim mundurem

Początek XVIII wieku przyniósł przede wszystkim rozwój. Miasto odbudowywało się po katastrofalnej wojnie — zniesiono pańszczyznę, zwiększała się produkcja rolna, co przekładało się też na dobrostan. Powstawały też ośrodki oświaty, takie jak słynna Akademia Rycerska. Z nakazu Habsburgów budowano też kościoły, które miały wspierać kontrreformację i sprzyjać rozwojowi katolicyzmu.

Legnica nie pozostała jednak w Austrii na długo, już w 1741 roku została przejęta przez rosnące w siłę Królestwo Prus za sprawą wojen śląskich. Mimo, że działania wojenne toczyły się wokół Legnicy, szczęśliwie ominęły one miasto. Po przejęciu przez Prusy, rozwiązano księstwo, a miasto przestało być głównym ośrodkiem administracyjnym. Ten fakt, jak i wpływ wojen śląskich, doprowadziły do kolejnego kilkudziesięcioletniego zastoju ekonomicznego.

Na początku XIX wieku Legnica ponownie znalazła się w cieniu wielkiej polityki — tym razem za sprawą wojen napoleońskich. I tym razem miasto uniknęło większych zniszczeń, lecz wojna odbiła się negatywnie na jego gospodarce. Zmiany administracyjne wprowadzone w tym okresie miały jednak trwały wpływ na przyszłość miasta — w trakcie okupacji Legnica stała się siedzibą rejencji, a po klęsce Napoleona zachowano ten status, co uczyniło z niej istotny punkt administracyjny w regionie.

Nowoczesność w czasie nadciągającej wojny

Kolejne dekady XIX wieku przyniosły Legnicy upragnioną stabilizację i rozwój. Rozbudowano drogi, a już w 1844 utworzono pierwsze połączenie kolejowe między Legnicą a Wrocławiem. W latach 60 XIX wieku miasto liczyło już 23 tysiące mieszkańców. W odpowiedzi na potrzeby rosnącej społeczności powstawały nowe szkoły, szpitale, a ulice miasta oświetlono lampami gazowymi.

Prawdziwy rozkwit przyniósł jednak przełom XIX i XX wieku. Sieć kolejowa została znacznie rozbudowana, co doprowadziło do budowy drugiego dworca kolejowego. W mieście uruchomiono nowoczesną sieć wodociągowo-kanalizacyjną oraz zakład elektryczny, co umożliwiło funkcjonowanie trzech linii tramwajowych. Legnica stała się także ważnym ośrodkiem przemysłu fabrycznego. Równolegle rozwijały się tereny zielone — zakładano parki, ogrody i palmiarnie, organizowano wystawy roślin egzotycznych i kwiatów.

Tuż przed wybuchem I wojny światowej populacja Legnicy wzrosła do około 70 tysięcy osób. Niestety, wojna ponownie odcisnęła piętno na funkcjonowaniu miasta. Pogorszyło się zaopatrzenie, wprowadzono system kartkowy, a codzienne życie mieszkańców uległo znacznemu pogorszeniu.

Legnica w cieniu dwóch imperiów

Niemcy tę wojnę przegrały. Doprowadziło to do znacznego zubożenia mieszkańców, także Legnicy. W 1935 roku do władzy doszedł Hitler. Doprowadziło to do chwilowego ożywienia gospodarki, budowy infrastruktury wojskowej i rozpoczęcia prześladowań mniejszości. W trakcie II wojny światowej zmilitaryzowano też zakłady przemysłowe, aby zmaksymalizować możliwości wojenne III Rzeszy.

Żołnierze radzieccy wkroczyli do Legnicy w 1945 roku, nie napotykając większego oporu. Mimo to, już po zakończeniu działań wojennych w regionie, zniszczyli zamek, a także szereg innych zabytków miasta i trzystu kamienic. Było to spowodowane pozwoleniem na kilka dni „zabawy” przez władze radzieckie. Legnica opustoszała, stając się jedynie wielkim szpitalem polowym dla rannych Rosjan.

Po zakończeniu wojny, miasto trafiło do Polski. Niemców zmuszono do emigracji, a tereny te zasiedlono Polakami z Kresów Wschodnich. Przez krótki czas, Legnica stała się stolicą Dolnego Śląska, ponieważ Wrocław był zbyt zniszczony. W tym okresie, marszałek radziecki Konstanty Rokossowski, zażądał przeniesienia całej ludności polskiej do jednej dzielnicy. Przesiedlenia te były porównywalne do traktowania Żydów przez Niemców, jako, że pozwalano wziąć tylko bagaż podręczny, a mieszkania brutalnie przejmowano.

Miasto zaczęło zyskiwać na znaczeniu dopiero w latach 60, po odkryciu tam bogatych złóż miedzi. Doprowadziło to do znaczącego rozbudowania przemysłu, a liczba mieszkańców Legnicy zaczęła znów rosnąć, przebijając 100 tysięcy w drugiej połowie lat 80. W tym okresie utworzono też Pomnik Konstantego Rokossowskiego.

Upadek komunizmu zakończył kult Rokossowskiego, którego pomnik zdemontowano. Miasto stało się siedzibą diecezji legnickiej kościoła katolickiego, a do 1993 opuścili je wszyscy rosyjscy żołnierze. Legnica do dzisiaj pozostaje ważnym ośrodkiem, nie tylko przemysłowym ale i historycznym i kulturowym całego Górnego Śląska.

BĄDŹ NA BIEŻĄCO

Oko na Świat © Artur Gołębiowski